سرآغاز داستان رستم و سهراب

کتاب صوتی «رستم و سهراب»، اثر مشهور ابوالقاسم فردوسی به شکل نمایشنامه‌ی شنیداری است. گزینش و تنظیم این اثر توسط ابوالحسن تهامی (۱۳ مرداد ۱۳۱۷ تهران) مدیر دوبلاژ ایرانی صورت گرفته است. در کتاب شاهنامه داستان‌های جذاب و شگفت انگیز بسیارند، اما داستان رستم و سهراب از همه‌ی داستان‌های این کتاب مشهورتر است و ایرانیان در سرتاسر قرون و اعصار به خواندن و شنیدن آن اشتیاق داشته‌اند؛ هر نگارگری از آخرین صحنه ی این داستان تابلویی کشیده است و بسیار هنرمندان این داستان را به صحنه ی تئاتر برده و یا بر پرده‌ی سینما به نمایش در آورده‌اند، و مردم همه جا به استقبال این آثار رفته‌اند. در روزگاران پیش‌تر نقل رستم و سهراب آزمونی برای هنرنمایی نقالان بود و نقال خوش صدای هنرمند می‌توانست شب‌های بسیار مردم را به قهوه خانه بکشاند و با عظمت کلام فردوسی مخاطبان خود را مسحور و مجذوب کند.

شاهنامه سند ملیت و افتخار ما و یکی از بزرگترین میراث های بشری ست. به جز ایران و یونان کشورهای دیگر دارای چنین اثر شکوهمندی نیستند. هر شهزاده‌ی جوانی که سلطنت آینده‌ی ایران را در طالع خود نوشته می‌دید، ساخت مجلدی زیبا و جلوه‌فروش از شاهنامه را به زبده‌ی هنرمندان کشور سفارش می‌داد و ماهرترین خطاطان و چیره‌دست‌ترین نگارگران و صفحه‌آرایان چند سالی وقت و همت صرف می‌کردند تا شاهکاری بی‌بدیل برای شاهزاده‌ی جوان بسازند. از این رهگذر بود که شاهنامه‌های معروف بایسنقری، شاه اسماعیلی و شاه تهماسبی و … با صرف هزینه‌ی بسیار فراهم آمدند. در این کتاب بزرگ داستان‌های جذاب و شگفت انگیز بسیارند، اما داستان رستم و سهراب از همه ی داستان های شاهنامه مشهورتر است و ایرانیان در سرتاسر قرون و اعصار به خواندن و شنیدن آن اشتیاق داشته اند؛ هر نگارگری از آخرین صحنه ی این داستان تابلویی کشیده است و بسیار هنرمندان این داستان را به صحنه‌ی تئاتر برده و یا بر پرده‌ی سینما به نمایش در آورده‌اند، و مردم همه جا به استقبال این آثار رفته‌اند. در روزگاران پیش‌تر نقل رستم و سهراب آزمونی برای هنرنمایی نقالان بود ونقال خوش صدای هنرمند می توانست شب‌های بسیار مردم را به قهوه خانه بکشاند و با عظمت کلام فردوسی مخاطبان خود را مسحور و مجذوب کند. کوشش نیز در همان راستا و برای انتقال کلام فردوسی به مشتاقانی‌ست که شاید دوست‌تر دارند این بخش از میراث ادبی ما را به هنگام رانندگی و از دستگاه صوتی خودروی خود بشنوند، و یا در وقتی مناسب با دیگر اعضای خانواده به آن گوش بسپارند. در این کوشش شنیداری، روایت رستم و سهراب مانند صدای فیلمی در نظر گرفته شده و از جلوه های صوتی برای ایجاد فضاهای مختلف بزم و رزم آن استفاده شده است. اجرای نقش اشخاص داستان به صداپیشگان نامدار واگذار شده که صدایشان سال‌های سال است در دوبله‌ی فیلم‌ها و از دهان هنرمندان سینما شنیده می‌شود،

گفتنی است که این نوشتار با داستان رستم و سهراب در شاهنامه اندکی اختلاف دارد. تعداد ابیات این داستان در شاهنامه‌ها کمی بیش از یک هزاربیت است حال آن که تعداد ابیات در این کار به ۸۵۰ بیت می رسد. یعنی که برای تنظیم این کار نزدیک به ۱۶۲ بیت از اشعارشاهنامه حذف شده است. اما منظور از حذف این ابیات – ضمن آن که از تمامیت داستان چیزی نکاسته – برای کوتاه کردن زمان بخش شنیداری و سرعت بخشیدن به آهنگ پیشرفت آن بوده است . از جمله بخش‌های حذف شده یکی مربوط به اسب گزینی سهراب و دیگری مربوط به عشق یک سویه‌ی سهراب به گردآفرید است. گفتنی است که دانشوران مصحح شاهنامه این دو بخش را از سروده‌های فردوسی نمی‌دانند و از افزوده‌های کاتبان می‌شمارند.

به ضرورت اجرای نمایشی گاه بخشی از یک بیت را راوی و بخش دیگر را یکی از شخصیت ها بیان می کند. تنظیم کننده بر این کار اصرار داشته تا تعلق این کار به شاهنامه را گام به گام حفظ کند و آن را از صورت کامل یک نمایشنامه‌ی رادیویی بیرون بیاورد.