خواجه شمس‌الدین محمد بن بهاءالدّین حافظ شیرازی (حدود ۷۲۷ – ۷۹۲ هجری قمری برابر با ۷۰۶ - ۷۶۹ هجری شمسی)، شاعر بزرگ سدهٔ هشتم ایران (برابر قرن چهاردهم میلادی) و یکی از سخنوران نامی جهان است. بیش‌تر شعرهای او غزل هستند که به‌غزلیات حافظ شهرت دارند. گرایش حافظ به شیوهٔ سخن‌پردازی خواجوی کرمانی و شباهت شیوهٔ سخنش با او مشهور است او از مهمترین تأثیرگذاران بر شاعران پس از خود شناخته می‌شود. در قرون هجدهم و نوزدهم اشعار او به زبان‌های اروپایی ترجمه شد و نام او بگونه‌ای به‌محافل ادبی جهان غرب نیز راه یافت. هرساله در تاریخ ۲۰ مهرماه مراسم بزرگداشت حافظ در محل آرامگاه او در شیراز با حضور پژوهشگران ایرانی و خارجی برگزار می‌شود. در ایران این روز را روز بزرگداشت حافظ نامیده‌اند.
معاني لغات(163)
خوش : مطبوع طرف چمن :گوشه چمن ، كنار چمن.
طواف بستان :گردش بستان ، دَورِبستان .
لاله عذار: لاله رخ ، چهره لاله مانند ، زيبا روي . هزا ر : بلبل شكر لب: شيرين لب.
كنار: آغوش ، كنايه از در گرفتن.
بندد: به بندد. هر نقش كه دست عقل بندد: هرتصويري كه دست عقل آن را نقش بندد نقش نگار :تصوير محبوب
نقد محقر: كه بي ازرزش ، پول ناچيز . نثار: افشاندن ، تقديم به خاكپاي.
معانی ابيات غزل(163)
(1)تماشاي گل ، بدون ديدن چهره يار و فصل بهار بدون شراب دلچسب نيست.
(2) گوشه چمن و گردش باغ بي وجود زيبارويي مطبوع نيست.
(3) جنبش نشاط انگيز شاخه سرو و حالت و لطف گل ،بدون آواز بلبل دلنشين نيست .
(4) با يار نوشين لب و لطيف اندام بودن ، بدون بوسه و هم آغوشي لطفي ندارد .
(5) هر تصويري كه دست عقل آن را رسم كند ، جز تصوير ي كه از معشوق مي كشد زيبا نيست .
(6) جان ، سكه بي ارزشي است كه براي ريختن و تقديم به پاي دوست مناسب نيست.
شرح ابيات غزل(163)
وزن غزل: مفعول مفاعلن فعولن
بحر غزل: هزج مسدس اخرب محذوف
*
اين غزل حاصل کارگاه ايام شباب و مر حله يي كه شاعر به طرف كمال سير مي كند ، مي باشد . شاعر در بيت پنجم اين غزل را در برابر عشق معزول و محكوم مي كند ، شيوه يي كه عرفا بدان روي آورده و بر پايه جهان بيني عرفاني خود را بر روي آن قرار مي دهند . بايد د انست وزن انتخابي غزل هم براي گنجانيدن مضامين عرفاني و تشبيهات چندان در خور وشايسته نبوده و بدين سبب شاعر در دوره كمال براي باز گو كردن مفاهيم عرفاني ، از اوزان مناسب تر بهره مي جويد . غزلي است عاشقانه ، با عبارات ساده كه براي انتخاب ، به عنوان ترانه براي ساز و آواز نشاط آور مناسبت كامل دارد. در بعضي از نسخ بيت زير :
باغ و گل و مُل خوش است ليكن بي صحبت يار خوش نباشد
در جاي بيت پنجم غزل به صورت هفت بيتي در آمده است كه در صورت قبول اين بيت ، شايسته است به جاي بيت دوم غزل قرار گيرد تا از لحاظ ارتباط معنا و موقعيت قافيه ، وضعيت مناسبتري به خود بگيرد. در پايان ، منظور شاعر از (دست عقل بندد) نقش و نگاري است كه به منظور زيبايي بوسيله حنا ، بر روي دست ها مي بسته اند و هنوز هم در بين قبايل عرب مرسوم است .
شرح جلالی بر حافظ – دکتر عبدالحسین جلالی
معانی لغات(۱۶۳)
خوش : مطبوع طرف چمن :گوشه چمن ، کنار چمن.
طواف بستان :گردش بستان ، دَورِبستان .
لاله عذار: لاله رخ ، چهره لاله مانند ، زیبا روی . هزا ر : بلبل شکر لب: شیرین لب.
کنار: آغوش ، کنایه از در گرفتن.
بندد: به بندد. هر نقش که دست عقل بندد: هرتصویری که دست عقل آن را نقش بندد نقش نگار :تصویر محبوب
نقد محقر: که بی ازرزش ، پول ناچیز . نثار: افشاندن ، تقدیم به خاکپای.
معانی ابیات غزل(۱۶۳)
(۱)تماشای گل ، بدون دیدن چهره یار و فصل بهار بدون شراب دلچسب نیست.
(۲) گوشه چمن و گردش باغ بی وجود زیبارویی مطبوع نیست.
(۳) جنبش نشاط انگیز شاخه سرو و حالت و لطف گل ،بدون آواز بلبل دلنشین نیست .
(۴) با یار نوشین لب و لطیف اندام بودن ، بدون بوسه و هم آغوشی لطفی ندارد .
(۵) هر تصویری که دست عقل آن را رسم کند ، جز تصویر ی که از معشوق می کشد زیبا نیست .
(۶) جان ، سکه بی ارزشی است که برای ریختن و تقدیم به پای دوست مناسب نیست.
شرح ابیات غزل(۱۶۳)
وزن غزل: مفعول مفاعلن فعولن
بحر غزل: هزج مسدس اخرب محذوف
*
این غزل حاصل کارگاه ایام شباب و مر حله یی که شاعر به طرف کمال سیر می کند ، می باشد . شاعر در بیت پنجم این غزل را در برابر عشق معزول و محکوم می کند ، شیوه یی که عرفا بدان روی آورده و بر پایه جهان بینی عرفانی خود را بر روی آن قرار می دهند . باید د انست وزن انتخابی غزل هم برای گنجانیدن مضامین عرفانی و تشبیهات چندان در خور وشایسته نبوده و بدین سبب شاعر در دوره کمال برای باز گو کردن مفاهیم عرفانی ، از اوزان مناسب تر بهره می جوید . غزلی است عاشقانه ، با عبارات ساده که برای انتخاب ، به عنوان ترانه برای ساز و آواز نشاط آور مناسبت کامل دارد. در بعضی از نسخ بیت زیر :
باغ و گل و مُل خوش است لیکن بی صحبت یار خوش نباشد
در جای بیت پنجم غزل به صورت هفت بیتی در آمده است که در صورت قبول این بیت ، شایسته است به جای بیت دوم غزل قرار گیرد تا از لحاظ ارتباط معنا و موقعیت قافیه ، وضعیت مناسبتری به خود بگیرد. در پایان ، منظور شاعر از (دست عقل بندد) نقش و نگاری است که به منظور زیبایی بوسیله حنا ، بر روی دست ها می بسته اند و هنوز هم در بین قبایل عرب مرسوم است .
شرح جلالی بر حافظ – دکتر عبدالحسین جلالی