غزل ۰۷۸- دیدی که یار جز سر جور و ستم نداشت

معاني لغات غزل (78)
يارب مگيرش: خدايا به حساب او مياور، مؤاخذه‌اش مكن.
عزت: احترام.
صيد حرم: شكار مرغهاي محوطه حرم.
حرم: (استعاره) در اينجا به معني خانه دل عاشق.
حاشا: مطلقاً هرگز.
مدعي: صاحب ادعاي بي‌حق و خلاف واقع و بي‌دليل.
انكار: حاشا، باور نداشتن، قبول نداشتن.
انكار ما مكن: ما را منكر مشو.
حريم در: اطراف آستانه.
حرم: (استعاره) خلوت دلدار، محوطه امكنه مقدسه.
بريد وادي و: بيابان را طي كرد.
معاني ابيات غزل(78)
(1) ديدي كه يار قصد ديگري غير از جور وظلم نداشت پيمان خود را شكست و از غم ما غمي به دل راه نداد.
(2) خدايا او را ببخش، هرچند كه كبوتر دل مرا گرفت و كشت و حرمت صيد حرم دل را نگاه نداشت.
(3) اين از بخت بد خودم بود كه به من جفا رسيد وگرنه نمي‌توان راه و رسم مهرباني و بزرگواري يار را ناديده گرفت.
(4) با همه اين احوال هركس از دست او رنج وزبوني نكشيد هركجا رفت مورد احترام كسي واقع نشد.
(5) ساقي جام‌باده بياور و به مخالفين ما بگو كه بيهوده منكر اعتقاد ما نشوند زيرا جمشيد همچنين جامي در اختيار نداشت.
(6) چه بسيار سالك و پوينده راه كه با آنكه رنج راه را به خود هموار كرد، به اطراف حرم نرسيد و در حرم راه نيافت.
(7) حافظ تو گوي فصاحت را از ميدان دربرده در اختيار‌گير كه مدعي تو نه هنري دارد و نه از هنر خبري.
شرح ابيات (78)
وزن غزل: مفعول فاعلات مفاعيل فاعلات
بحر غزل: مضارع مثمن اخرب مكفوف مقصور
*
اين يكي از غزلهاي عاشقانه‌يي است كه شاعر در ايام جواني سروده و در عين حال كه از محبوب بي‌وفاي خود گله مي‌كند به خاطر تعلق خاطري كه در ميان است اين بي‌اعتنايي را بر او مي‌بخشد.
مفاد بيت پنجم و هفتم اين غزل دليلي بر اين است كه از همان ايام جواني حافظ داراي دو دسته مدعي بوده است. يك دسته به سبب شراب‌خواري او را مورد شماتت قرار مي‌داده و افرادي هم از سلك شعرا بر شعر او حسد مي‌برده و سبب رنجش خاطر او را فراهم مي‌كرده‌اند.

***
شرح جلالی بر حافظ – دکتر عبدالحسین جلالی